Монгол Улс нэг үеэ бодвол хөгжиж байгаа. Тэр дундаа Улаанбаатар хот өдрөөс өдөрт л өнгөлөг болж, өөдөлж, дээшилж байна. Муу муухай зүйл их бий. Гэхдээ сайн сайхан нь ч бас бий. Тийм болохоор энэ удаад сайныг нь эхэлж дурьдаж буй хэрэг. Эргэн тойронд байгаа гэр хорооллыг эс тооцвол нийслэл нээрээ гайгүй үзэмжтэй болчихсон шүү. Харин хөдөө, орон нутагт өөдөлж, дээшилж байгаа зүйл маруухан байна.
Тэр дундаа сумдад хүн амьдрах боломж нөхцөл үнэхээр алга байна. Нэгдүгээрт, тэнд хийх ажил байхгүй. Төрийн хэдэн байгууллагад нь л ажиллаж чадвал их юм. Өөрөөр бол, хэцүүхэн. За тэгээд амьдрах орчин бол үнэхээр хэцүүхэн.
Яах вэ, зарим нэг сум арай дээр байгаа. Сумынхаа төвдөө цөөн хэдэн км хатуу хучилттай замтай. Бага ч болов гэрэлтүүлэгтэй. Харин ихэнх суманд хатуу хучилттай зам байхгүй. Тиймдээ ч сумын төвөөр нь, эргэн тойрон дүүрэн зам. Машинтай болгон хаа дуртай газраараа явна, давхилдана. Тэгээд л сумынхаа төвийн бүхий л хөрсийг орвонгоор нь эргүүлчихнэ. Хөрс эвдрээд ирэхээр өвс ногоо ургахгүй. Ядаж байхад манайхан сумын төвдөө мод тарьж, ногоон байгууламж байгуулах биш. Ингээд л цөлжөөд, жаахан салхи босохоор л улаан шороо нүдээд, хэцүү гэж.
Одоо бүр хангайн сумд хүртэл ийм болчихлоо. Ойролцоох уулынхаа модыг тайраад дууссан. Тэгээд сумын төвөөсөө жаахан зайдуу газарт бол өвс ногоо гайгүйтэй, шороо тавихгүй. Гэтэл сумын төвдөө улаан шороо тавиад, нүүр нүдгүй шуураад байх жишээтэй. Ийм болж хувирчихаад байна. Өнөөдөр монголчуудын тал нь Улаанбаатар хотод шавчихсан, зам дээрээ түгжрээд, энд тэндгүй дугаарлаж зогсоод, хамаг цаг заваа үрээд байна гэж шүүмжилдэг. Тийм ээ, үнэн. Яг тийм байгаа. Гэхдээ үүнээс өөр арга бидэн бий бил үү. Хаана гайгүй орчин байна, Улаанбаатарт.
Нийслэлд ганцхан цэвэр цэнгэг агаар л дутагдаад байгаа болохоос биш бусад бүх зүйл бий. Ажил төрөл ч олдох нь дээр. Ядаж наймаа хийж, гуанз ажиллуулсан ч эдийн засгийн эргэлт сайтай. Гэтэл суманд юу байгаа юм. Ядаж олигтой интернэт ч алга. Сумын төв хэсэгтээ ч хүний гутал шороо болчихооргүй алхах газар байхгүй. Үзвэр үйлчилгээ гэж алга. Ахиухан хэдэн хүн очвол сумын төвийн АТМ-ы мөнгө нь дуусчихна. Хөрс нь эвдрэлтэй, цөлжсөн. Шороо шуурсан л газрууд байна.
Тийм газарт хүн амьдрах сонирхолтой байх уу. Үгүй шүү дээ. Ямар ч амьдрах орчин нөхцөлгүй газарт хэн амьдрахыг хүсэх юм. Тийм болохоор сумдын удирдлагууд иргэдийг татах, олон хүнтэй болох ажлыг хийх хэрэгтэй. Ядаж ажлын байр гаргаж чаддаггүй юм гэхэд хүний амьдрах тав тухтай орчинг хангах талын бүхий л ажлыг чадлынхаа хэрээр хийх хэрэгтэй шүү дээ. Ядаж л сумын төвдөө ногоон байгууламжтай болчихмоор байна.
Хатуу хучилттай зам тавьж чадахгүй юм аа гэхэд шүү. Мэдээж зам тавих тийм амар биш. Өртөг өндөртэй. Харин сумын төвдөө мод тариад, ногоон байгууламтай болоод, цөлжилтөөс сэргийлэх бол айхтар үнэ өртөг шаардах ажил биш. Хамгийн гол нь уйгагүй хөдөлмөр л шаардах байх. За тэгээд, хангай газар бол ус дутна гэх биш мод ургуулж уг нь болно доо. Ядаж л энэ мэтийн ажлыг хийгээд, сум орон нутгаа өөд нь татаад баймаар байна аа. Тэгэхгүй бол суманд хүн амьдрах, тогтох арга үнэндээ л алга байна шүү.