“Зууны мэдээ” сонин нэгдүгээр сарын 14-ний пүрэв гаригийн дугаартаа Английн “Financial Times” олон улсын өдөр тутмын сонинд гарсан  “Рио Тинто” компани “Оюу толгойн” хөрөнгө оруулалтын гэрээг цуцлахаа мэдэгдлээ” гэсэн нийтлэлийг орчуулан хүргэсэн. Гэвч орчуулгын алдаанаас болж зарим нэгэн утгын алдаа гаргасандаа уншигчдаасаа хүлцэл өчиж байна. Ийн орчуулгын зассан хувилбарыг залруулан хүргэж байна.

Монгол Улсын Засгийн газар Рио Тинто компанийн зэсийн гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг зогсооно хэмээн сүрдүүлснээр тус компанийн Монгол дахь асуудал хурцадлаа. 6.75 тэрбум ам.долларын өртөг бүхий Монголын говь дахь Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалт нь тус компанийн хамгийн чухал төсөл юм. Гэвч энэ төсөлд олон бэрхшээл тулгарснаас гадна, гүний уурхайн үйлдвэрлэл эхлэх хугацаа бас бүтээн байгуулалтын ажлын төсөв нь хэтрэхээр байгаа юм.

Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын зардал анх төлөвлөснөөс хэтэрсэн нь Улаанбаатарт түгшүүрийн дохио болсон бөгөөд хөрөнгө оруулалтын гэрээнүүдийг сайжруулахгүй бол тэдгээрийг хүчингүй болгохоос өөр аргагүй гэдгээ Монголын талаас мэдэгдээд байна. Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажил дуусч, ашиглалтад орсноор энэ төсөл дэлхийд хэмжээгээрээ дөрөвдүгээрт орох зэсийн уурхай болох юм.

Монгол Улсын Засгийн газар өнгөрсөн сард Рио Тинто компанийн шинээр томилогдсон гүйцэтгэх захирал Жэкоб Стаусхолм болон Рио Тинто группийн Зэс, очирэрдэнийн группийн Гүйцэтгэх захирал Арнауд Суарат нартай хийсэн цахим уулзалтын дараа илгээсэн албан захидалдаа өөрийн санаа зовж буй асуудлуудаа дурдсан байна. Одоогийн ил уурхайн бүтээн байгуулалт болон гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын өргөтгөлд зориулж авсан зээлийн хэмжээнээс болж Оюу Толгойгоос хэзээ ч ногдол ашиг хүртэхгүй юм байна гэж Монголын тал үзэж байгаа нь тэдний хамгийн гол санаа зовж буй асуудал нь болоод байна.

Торонтогийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй Туркойс Хилл Ресурскомпани нь Оюу Толгой төслийн 66 хувийг нь эзэмшдэг бөгөөд тус компанийн хяналтын багцын 50.8 хувийг нь Рио Тинто компани эзэмшдэг. Харин Монгол Улсын Засгийн газар Оюу толгой төслийн 34 хувийг эзэмшдэг юм. Хувь эзэмшигчийнхээ хувиар Монголын тал уурхайг хөгжүүлэх зардлын өөрийн хариуцах хэсгээ, тус уурхайг ажиллуулж, мөн гүний уурхайн төслийг хариуцаж буй Рио Тинто компаниас авсан зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлж байгаа юм. Тиймээс энэхүү зээл эргэн төлөгдөх хүртэл ямар нэгэн ногдол ашиг авахааргүй болж таарч байгаа билээ.

Энэ албан захидалд “Монгол Улсын Засгийн газар Оюу Толгой төслөөс хэзээ ч ноогдол ашиг авахааргүй бөгөөд 22 тэрбум ам.долларын өрөнд орохоор тооцоолол байгаа нь бидний ирээдүйн хамтын ажиллагаанд томоохон бэрхшээл учруулж байна” гэж дурджээ. Түүнчлэн “Оюу Толгой нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар буюу ашгийн татварыг 2051 он хүртэлх хугацаанд зөвхөн  дөрвөн жилд төлөхөөр байгаа нь энэ төсөл эдийн засгийн үр өгөөжтэй эсэхэд эргэлзээ төрүүлж байна” гэжээ.Эдийн засгийн асуудал, мөн тус уурхай нь усны нөөц хомс бүс нүтагт байрлаж байгааг харгалзан үзвэл “Энэ төслийг бид цааш үргэлжлүүлэх эсэхийг дахин бодож үзэх шаардлага үүсч байна” гэж бичжээ.

Гүний уурхай хөгжүүлэх асуудлыг Рио Тинто компанийн өмнөх гүйцэтгэх захирал Жан Себастиан Жэк болон Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Чимидийн Сайханбилэг нарын хооронд байгуулсан Оюу Толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалт санхүүжилтийн төлөвлөгөө гэх гэрээгээр шийдвэрлэж байсан юм.

“Дубайн” гэж нэрлэгдсэн уг гэрээний нөхцлийг сайжруулахыг Монгол Улсын Их хурлын ажлын хэсэг 2019 оны 12 дугаар сард Засгийн газарт даалгасан байна.

Энэ хүрээнд УИХ-ын тогтоолд дурдсан чиглэлийн дагуу төслийн менежментийн зардал болон зээлийн хүүг бууруулах асуудлыг “судлах”-аар бэлтгэл хангаад байгаагаа Рио Тинто компанийн зүгээс Монголын талд мэдээлсэн байна. Түүнчлэн, энэхүү нөхцөл байдлын талаар тодорхой мэдээлэл бүхий хүмүүсийн хэлж буйгаар Үндэсний хөгжлийн сан байгуулах асуудлыг ч мөн адил судалж үзэхээ амласан байна.

Гэвч татвар болон усны нөөц зэрэг бусад асуудлыг шийдвэрлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар Рио Тинтогоос хүсч байгаа юм. “Хэрэв Рио Тинто нөхцөл байдлыг бодитойгоор үнэлж, ажлын хэсгийн саналыг хүлээж авахгүй бол Дубайн гэрээг цуцлах мэдэгдлээ албан ёсоор өгөхөөс өөр аргагүй болно” гэж захидалд дурджээ.

Монгол дахь төсөлд 2010 оноос хойш 11 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулаад байгаа бөгөөд бүх хувьцаа эзэмшигчдын хүртэх өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн тулд гэрээний нөхцлийг сайжруулахад бэлэн байгаагаа Рио Тинто илэрхийлжээ.

Хувьцааны үнэнь Даваа гарагт 24 хувиар унасан Туркойс Хилл Ресурс (TRQ)компани Монголын талтай нэн даруй яриа хэлэлцээ хийхэд бэлэн байгаагаа мэдэгдсэн.  Харин Монголын Засгийн газрын хувьд бодолцох зүйл их байгаа. Оюу Толгой төсөл нь улсынх нь эдийн засгийн амин судас төдийгүй тус улсад орох гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хамгийн том эх үүсвэр, мөн цалин хөлс өндөртэй олон мянган ажлын байрыг бий болгогч юм.

“Энэ гэрээг шинэчилбэл гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татарна гэж Монгол Улсын Засгийн газрыг айлгах хэрэггүй” гэж Туркойс Хилл Ресурс хувьцааны асуудлаар маргаан үүсгээд буй Өүди Ассет Менежментийн хөрөнгийн менежер Хэнри Стийл хэлж байна. Гэрээг байгуулах үед “зардал гарахгүй, эсвэл хугацаа хэтрэхгүй гэж тооцсон. Харин одоо өөр нөхцөл байдал үүссэн учраас гэрээг шинэчилж, шинэ нөхцөл байдлыг тусгах хэрэгтэй” гэж тэрээр нэмж хэлсэн юм.

Эх сурвалж:www.polit.mn