Пост модерн чиглэлийн чөлөөт уран бүтээлч, зураач Х.Ариунзаяатай цөөн хором ярилцлаа.
-Уран зургийн ертөнцөд шинэ өнгө төрх нэмж гарч ирсэн залуу уран бүтээлч гэж урлаг сонирхогчид өөрийг чинь ярьж байна. Саяхан анхны бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргасан шүү дээ. Юуны өмнө манай сонины уншигчдад өөрийгөө танилцуулахгүй юу?
-Намайг Х.Ариунзаяа гэдэг. Баянхонгорт аймагт төрсөн. Пост модерн чиглэлээр зурдаг. Чөлөөт уран бүтээлч. Би бага байхаасаа л зураг зурах дуртай хүүхэд байлаа. Тэр хүсэл, сонирхол минь зураг зурахад нөлөөлсөн болов уу гэж боддог юм.
-Пост модерн чиглэлийн уран зургийг нэг удаа хараад ойлгоход хэцүү байдаг. Нэлээн удаан харж, анхаарч байж тухайн зураачийн өгүүлэх гэсэн санааг ойлгодог. Яагаад энэ чиглэлийг сонгож зурах болсон юм бэ. Уран зургийн олон төрөл байгаа шүү дээ?
-Пост модерн чиглэл бол яг л би. Ариунзаяа гэдэг хүн гэсэн үг. Миний зурдаг чиглэл бодит зүйлийг зурахаас татгалзаж, харсан зүйлээ хийсвэрлэж, өөрийн үзэл бодол, өнгө төрхийг зурган дээр илэрхийлж гаргадаг л даа. Өөрөөр хэлбэл, миний зураг бол миний яриа, миний үзэл бодол юм. Тиймээс энэ чиглэлийг сонгож зурах болсон.
Нөгөө талаар би багадаа үзэл бодлоо их чөлөөтэй илэрхийлдэг хүүхэд байлаа. Намайг бага байх үед эцэг эхчүүд буруу юм хийв, энэ чинь ийм, тэр чинь тийм гэж их ярьдаг. Тэр үед би томчууд өөрсдөө хийчихээд яагаад биднийг хийж болохгүй гэдэг юм бэ гэж их боддог байсан юм. Тухайн үед хүүхэд учраас томчуудын урдаас үг хэлж чадахгүй, айдаг. Магадгүй тэр айдас минь миний зурганд илэрч гарсан байх. Тиймээс өөрийн сэтгэлийн гүн дэх бодлыг зурган дээр уудалж, хүмүүсийн ухамсарт нөлөөлдөг чиглэлийг сонгосон.
Ер нь томчуудын болохгүй, бүтэхгүй гэсэн зүйлийг болдог юм байна, бүтдэг юм байна шүү гэдгийг зургаараа илэрхийлэхийн тулд зурж эхэлсэн. Би нэг явдлыг одоо болтол тод санадаг. Цэцэрлэгт байхад хүүхдүүдэд гэр зурах даалгавар өгсөн юм. Хүүхдүүд бүгд л цагаан өнгөтэй гэр зурсан. Гэтэл би шар өнгөтэй гэр зурчихсан. Манай багш хэзээ шар гэр байсан юм бэ гэж намайг загнасан. Гэхдээ шар гэр байдаг. Цаг хугацааны өнгөнд гэр хуучирч, илэгдээд шарладаг юм билээ. Тэгэхээр би тухайн үед бусдын олж хараагүй зүйлийг хараад зурсан байгаа юм. Энэ зан маань ч гэсэн нөлөөлсөн болов уу.
-Таныг Казахстан улсын зураач Жаннет Абашийн урланд туслах зураачаар ажиллаж байсан гэсэн?
-Тийм. Казахстан улсад 10 гаруй жил амьдарсан. Тэр хугацаанд зураач Жаннет Абашийн урланд туслах зураачаар ажиллаж байсан. Би зурах дуртай учраас миний дотор буцалж байгаа тэр ажлаа л хийсэн юм. Тэр хүнээс олон зүйлийг сурч, мэдэж, туршлага хуримтлуулсан. Казахстанд амьдарч байхдаа хэд хэдэн сэтгүүлд өөрийн зургаа нийтлүүлж байлаа. Тухайлбал, 12 ордны зураг гарсан. Мөн Монголын хүний эрхийн байгууллагаас зарласан уралдаанд “Хайрлах урлаг” гэдэг зураг маань нэгдүгээр байранд шалгарсан. Энэ мэтчилэн олон ажлыг хийж амжууллаа.
-Зургийн урлаг маш хүнд юм шиг санагддаг. Нэг зураг урт хугацаанд гардаг учраас маш их хөдөлмөрийн үр дүнд хүмүүст хүрдэг. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй уран зургийн урлагт өөрийн гэсэн байр суурийг олж авах хэцүү. Та үүнийг юу гэж боддог вэ?
-Тийм. Уран зураг зураачаас асар их тэвчээр, басхүү хөдөлмөрийг шаарддаг. Нэг зургийг хоёр, гурван өдөр зурах ч тохиолдол байна. Бүр хоёр, гурван жил ч зурдаг. Цаг хугацааны хувьд удаж байж хүмүүст хүрдэг. Тиймээс уран зургийн урлагт өөрийн өнгө төрхийг олоход хэцүү л дээ. Тэр дундаа чөлөөт уран бүтээлчдийн хувьд хатуухан даваа. Үнэхээр уран зурагт хайртай, дурласан хүмүүс л зургаа зурсаар байдаг болов уу гэж боддог юм.
-Чөлөөт уран бүтээлч гэхээр та ямар мэргэжилтэй юм бэ?
-Би гааль, татварын мэргэжилтэй. Одоо мэргэжлээрээ ажилладаггүй. Ер нь өөрийн хүсэл, сонирхолоо сонгосон гэж ойлгож болно.
-Саяхан анхны бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргасан. Нэр нь их сонирхолтой санагдсан. Үзэсгэлэнгийхээ талаар ярихгүй юу?
-Өнгөрсөн 15 жилийн хугацаан дахь хөдөлмөрийн үр шимээ 10 хоногийн турш хүмүүст танилцууллаа. Нэрний хувьд “Passion” буюу хүсэл, тэмүүлэл гэсэн утгатай. Үзэсгэлэнгийн гол зураг маань эмэгтэй хүн өөрийн хүсэл, тэмүүллийнхээ төлөө нийгэмд хандаж орилж байгаа зураг л даа. Өнөөдрийн нийгэмд ихэнх эмэгтэйчүүд муу муухай хүнд ажлыг хийдэг. Эмэгтэй хүн гэдэг утгаараа хүчирхийлэл, хэн нэгэнд дарамтлуулах, өрх толгойлох нь давамгайлах болсон.
Тиймээс энэ үзэсгэлэнгээрээ эмэгтэйчүүд эрх тэгш сайхан амьдрахыг хүсч байна гэдэг дуу хоолойг харуулахыг зорьсон. Эмэгтэйчүүдийн дуу хоолойг илэрхийлэхийг зорьсон юм. Үзэсгэлэнд дэлгэгдсэн 38 гаруй зурагт энэ агуулга шингэсэн. Мөн хайрыг их зурсан. Одоогийн нийгэмд хайр ямар болсон, хүмүүс хайрыг хэрхэн ойлгож байна вэ гэдгийг зургаараа илэрхийллээ. Ер нь нийгэм дэх эмэгтэйчүүдийн байр суурийг л харуулахыг зорилоо. Анхны үзэсгэлэн маш амжилттай болж өндөрлөсөн. Маш их баяртай байна. Өөрийн дотоод ертөнцийг хүмүүст дэлгэж чадсан.
-Мэргэжлийн уран бүтээлчдээс багагүй урмын үг сонссон гэсэн. Тэд таны зургийг хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-Хэд хэдэн уран бүтээлчид “Сайн байна” гэсэн үнэлгээ өгсөн. Зарим уран бүтээлчид “Монголын уран зургийн пост модерн чиглэлд үнэхээр өнгөний хурц шийдэлтэй, санаагаа чөлөөтэй илэрхийлдэг зураач байхгүй. Дутагдаж байсан” гэж хэлсэн. Би бусад зураачдыг сайн мэдэхгүй л дээ. Гэхдээ зарим зураачид зургийг минь тэгж үнэлсэн. Миний хувьд мэргэжлийн зураачдаас илүү үзэсгэлэнг минь үзэж, сонирхсон хүмүүсийн урмын үг чухал. Миний “Ээжийн өглөө” гэдэг зураг үзэсгэлэнд орсон.
Тэр зургийг минь үзсэн хүмүүс “Эх хүний хайрыг мэдэрлээ. Ээж минь яг л ийм байсан. Маш эрт босоод л биднийг асардаг байж билээ” гэж хэлээд уйлсан. Зарим нь баярлалаа гэж хэлж байсан. Энэ бол миний хувьд маш том шагнал. Учир нь хүмүүс миний зургаараа дамжуулан илэрхийлэх гэсэн санааг ойлгосон байна шүү дээ. Энэ хамгийн чухал. Өөрөөр хэлбэл, миний зураг хүний ухамсарт нөлөөлж чадаж байна. Ямар ч мэргэжлийн хүнээс илүү миний зургийг ойлгосон энгийн хүний үг илүү болов уу. Гэхдээ мэргэжлийн хүмүүсийн үг чухал байлгүй яах вэ. Ялангуяа анхны бие даасан үзэсэглэнгээ гаргаж буй шинэ залуу, чөлөөт уран бүтээлчийн хувьд чухал. Тэдний хэлсэн үгнээс цаашид анхаарах ётсой зүйлсийг мэдэж авдаг.
-Зураачид нэг зургийг зурахдаа өөрийн бүх л энергийг шингээж зурдаг. Магадгүй сэтгэлээ шингээж зурсан зураг нь хүмүүст илүү хүрдэг байх?
-Тийм. Би зурж байхдаа зурагтайгаа ярилцдаг. Шивнэж зурдаг. Тухайлбал, чи хүмүүст хайрыг ойлгуулах ёстой шүү. Чи хүмүүст эмэгтэй хүний хүсэл, тэмүүллийг харуулах ёстой гэх мэтчилэн шивнэж, өөрийн санааг хэлж зурдаг. Магадгүй тэгж зурсан зурганд тухайн зураачийн энерги шингэдэг байх л даа. Миний хувьд зурж байгаа зураг болгондоо өөрийн бодол санааг шивнэж зурдаг. Миний зураг хүмүүсийн ухамсарт нөлөөлж байгааг харахад сайхан байдаг. Би түүнийг харах дуртай.