Сүүлийн үед монголчууд уул, усны тахилга их хийдэг болжээ. Уул, усаа аргадаж, тахин шүтэх нь зүйн хэрэг. Бид аль эрт Хүннү, Сүннү, Нирун болон Чингисийн үеэс уул, овоогоо тахин шүтэж ирсэн ард түмэн. Гэтэл өдгөө тахилга гэдэг зан үйлийн утга учрыг нь алдагдуулж, уул, усны онгон дагшин байдлыг нь алдагдуулах болжээ.
Уг нь тахилга гэдэг уул, ус, байгаль дэлхийн эздийг баясгаж, од, гараг эрхсийн орчил хөдөлгөөний хамгийн сайн тохиол буюу сайн өдөр нутгийн ард олон өөрсдийн хамгийн ихээр хүндэтгэн дээдэлдэг уул, усандаа идээ, ундааныхаа дээжийг өргөн хүндэтгэл үзүүлж, сүсэглэн залбирч, мөргөл үйлдэх ёслол юм. Монголчуудын байгалийг дээдлэх соёлын цогц илэрхийлэл гэж хэлж болно.
Гэтэл сүүлийн үеийн тахилга гэдэг байгалийг хайрлах гэхээсээ илүү эд хөрөнгөө гайхуулсан баячуудын наадам наргиа болж, морь уралдуулж, бөх барилдуулах төдийхнөөр, уул, усаа бохирдуулж “хайрлаад” байх юм. Хамгаас хайрлаж, биширдэг уулан дээрээ тэвш тэвшээр дүүрэн хонины ууц, ул боов овоолдог боллоо. Энэ нь тэгээд байгалиа хайрлаж байгаа ариун явдал юм байх. Уг нь тахилга нь зүгээр нэг байгаль эхээ дээдэлсэн ёслол төдий зүйл бус. Энэ нь уул, усныхаа амин чанар болох лус савдагийг аргадаж, тэдэнтэй оюун санааныхаа хүчин чадлаар холбогдон харилцаж, хүн-байгалийн хүйн холбоо хэлхээг бататган дээдэлсэн монголчуудын оюуны соёлын нандин өв билээ.
Энэ нандин өвийг яайрин болгогсдын бохир үйл үйлдлээс болж харин ч ган зуд нүүрлэж, гай гамшиг үргэлжлэж, мал сүрэг хоргодож, осол аюул багасахгүй байгаа бус уу. Ингэж хий баярхаж хөөрцөглөж байхынхаа оронд харин ч тахилга хийхгүй байвал байгаль байгалаараа байж, хүний хөлд талхлагдахгүй хог новшинд бузарлагдахгүй байх биз. Бүр харин ч холоос сүслээд өнгөрөх нь жинхэнэ тахилга хүндэтгэл болох биш үү.
Хэрвээ энэ байдлаараа уул усаа бузарлаж, өв соёл руугаа нулимаад байвал тахилгат хайрхануудыг ямар ирээдүй хүлээж байгаа нь ойлгомжтой. Тиймээс үнэхээр л сүсэг бишрэлтэй л юм бол нэгийг бодож хоёрыг тунгаах цаг нь болсон бололтой.