М.Даваа
Таван толгой түлш ХХК-ийнхан Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл өрхийг шахмал түлшээр хангаж, өвөлдөө өнтэй орох асуудлыг шийдвэрлэж ирсээр багагүй хугацаа өнгөрчээ. Хэдийгээр үйлдвэрлэх ёстой горимоороо, чанарын дагуу үйлдвэрлэж байгаа ч иргэдийн дунд экологи, эдийн засаг, чанарын хувьд байнга л хэл ам дагуулсаар ирсэн. Тэд өөрсдийн гал тогоонд ажиллан, зовлон, жаргалаа мэддэг инженер, техникийн ажилчдынхаа хүрээнд “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурлыг зохион байгууллаа. Компанийн дунд хугацааны төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд шинэлэг санаа, санаачлага, туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх, тулгамдаж буй техник технологийн асуудлууд, тэдгээрийг шийдвэрлэх арга зам эдийн засгийн үр ашиг, цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох бүтээлч санааг дэмжих зорилгоор энэхүү эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулж байгаа юм байна. Уг хуралд нийтдээ 40 гаруй бүтээл ирүүлснээс ажлын хэсгээс шилдэг 10 бүтээлийг сонгож нийт инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд хэлэлцүүллээ. Шилдэг бүтээлүүдэд шахмал түлшний асах чанарыг сайжруулах, Антрацитийг шахмал түлшний түүхий эдэд тодорхой хувь хэмжээгээр ашиглах, Нарс модны давирхайг шахмал түлшний барьцалдуулагч эдэд ашиглах нь зэрэг технологийн чанартай бүтээлүүд байлаа. Мөн компанийн үр ашгийг сайжруулах чиглэлийн бүтээлүүд ч цөөнгүй байсан юм. Түүнчлэн шалгарсан бүтээлүүдийг үйлдвэрлэл болон үндсэн үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх бөгөөд уг бүтээлийг амжилттай хэрэгжүүлэх боломж, нөхцөлийг хангах юм байна. Энэ нь оролцогчдод юу юунаас илүү урам зориг өгнө гэдэг нь эргэлзээгүй юм. Эрдэм шинжилгээний хуралд инженерүүд ганцаарчилсан болон багийн төрлөөр оролцсон. Илтгэлийг хоёр үер шаттай зохион байгуулах бөгөөд шалгарсан илтгэлийг бүх инженерүүдийн дунд хэлэлцүүлж гурван байрт шалгарууллаа. Түрүүлсэн илтгэлийн эзнийг таван сая, дэд байрт гурван сая, гуравдугаар байрт орсон хүнийг нэг сая төгрөгөөр шагнана. Мөн шалгарсан илтгэлийг энэ сарын сүүлчээр зохиогдох олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролцуулах юм байна. Эндээс харахад уг компанийн хувьд шат дараатайгаар ажлын бүтээмжээ нэмэгдүүлэх, шинэ техник технологи, шинэлэг санаа нэвтрүүлэхэд нэлээд анхаарч, ахиц гарч байгаа харагдана.
Уг хурлыг зохион байгуулагч болон илтгэгчдийн сэтгэгдлийг хүргэе.
Таван толгой түлш ХХК-ийн санхүү, эдийн засгийн газрын дарга А.Батзориг:
Инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй
-Аливаа улс орон, байгууллага инженерүүдийнхээ үйл ажиллагаанд тулгуурлан ажил үйлчилгээгээ сайжруулж байдаг. Манай компанийн хувьд хоёр үндсэн зорилготой үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Нэгдүгээрт, агаарын чанарыг сайжруулан, утааг бууруулах, хоёрдугаарт, хямд үнэ бүхий чанартай түлшээр иргэдийг тасралтгүй найдвартай хангах зорилготой. Цаашдаа ч бид агаарын бохирдлыг бууруулахад болон техник технологио сайжруулах, хямд зардлаар чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхдээ анхааран, энэ хүрээндээ өөрийн компанийн 170 гаруй инженер, техникийн ажилчдынхаа дунд үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх шинэ, шинэлэг санаачлагыг дэмжих зорилгоор уг зөвлөгөөнөө зохион байгуулсан. Компанийн инновацийн зөвлөл, инновацийн журам гэж бий. Энэ дагуу уралдаанд оролцсон нийт 40 бүтээлээс үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхээр зорьж байгаа. Өөрсдийн дотоодын үйлдвэрлэлд ажилладаг, болох болохгүйгээ мэддэг инженерүүд маань оролцож байгаа тул энэ удаагийн уралдааны гол давуу болон онцлог нь болж байна. Тэд яавал бүтээмж нэмэгдэх, яавал зардал буурах, яавал хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэх, яавал аюулгүй ажиллагаа илүү сайжрах гээд бүх зүйл оролцогчдын илтгэлд тусгагдсан байна. Маргааш хэрэгжээд явах саналууд ч байна, мөн урт хугацаандаа хэрэгжүүлэх боломжтой саналууд ч байна, эндээс харахад нэлээд үр дүнтэй хурал боллоо гэж хэлмээр байна. Түүнчлэн инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул эндээс шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй. Бидний явуулж буй “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурал маань хоёр үе шаттай. Нэг дэх нь өнөөдрийн энэ үйл ажиллагаа бөгөөд өөрсдийн дотоодод ажиллаж буй компанийнхаа инженер, техникийн ажилчдын бүтээлийг сонсох, шалгаруулах, дэмжих явдал юм. Харин хоёр дахийг нь харин улсын болон олон улсын хэмжээнд зохион байгуулж, энэ аравдугаар сарыг сүүлчээр форум хэлбэрээр зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Эндээс гадаад, дотоодын эрдэмтэн, докторууд, инженерүүд санаа оноогоо хэлж, сайхан санаа, шийдэл гарах байх гэж бодож байгаа. БНХАУ, БНСУ-ын эрдэмтэд, инженерүүд форумд оролцох хүсэлтээ ирүүлээд байна. Удахгүй болох гэж байгаа тул бид бэлтгэл ажлаа эхлүүлээд явж байна.
Технологийн бодлогын хэлтсийн дарга Д.Өлзийбат:
Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна
-Сайжруулсан шахмал түлш болон бусад ямар ч төрлийн түлш шатаахад дутуу шаталтаас үүдэн угаарын хий үүсдэг. Зөвхөн сайжруулсан шахмал түлш түлснээрээ иргэд угаартаж байна гэсэн өрөөсгөл ойлголт. Тийм учраас манай компанийн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан нөлөөллийн ажлыг явуулж, иргэдийн мэдлэг мэдээллийг дээшлүүлэх , зааварчилгааг өгч буй. Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвөөс гэр хорооллын 220 мянган айлыг бүгдийг нь хамарч, хянаж чадахгүй ч угаарын хийн мэдрэгч байрлуулсан айлуудыг тогтмол хянадаг. Гэтэл иргэд угаар мэдрэгчийнхээ баттерей дуусахаар солихгүй, цахилгаанд залгадаг бол салгачих тохиолдол их байна. Ажилтнууд дүүрэг, хороогоор явж байнга хяналтыг хийж байгаа. Энэ жил Эрчим хүчний яам, Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, “Тавантолгой түлш” компанитай хамтарсан хагас коксжсон түлшийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, судалгаа туршилтын ажлыг хавраас намар хүртэл хийгээд дууссан. Тэгэхээр ямар үр дүн гарах вэ гэхээр бид түүхий нүүрс түлж байхад агаарын бохирдол 40-өөс дээш хувьтай буюу утаатай байсан. Сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэснээр энэ агаарын бохирдлыг 50 хувь бууруулж чадсан. Цаашдаа зайлшгүй хагас коксжсон түлш рүү шилжих шаардлага үүсээд байна. Хагас коксжсон нүүрсний дэгдэмхий хий 10 хувь руу ордог. Бид 20 хувийг 10 хувь болгосноор энэ хэмжээгээр утаа буурна гэдгийг судалгаагаар нотолсон. Бид дотоодын бүх итгэмжлэгдсэн лабораториудаар туршилтыг хийж, үр дүнгээр нотолсон. Энэ жил нийслэлээс бонд гаргаж, Хятадаас хагас коксжсон нүүрс оруулж ирж шахмал түлш үйлдвэрлэнэ гэдэг Эрчим хүчний сайдын шийдвэр байгаа. Өнөөдрийн байдлаар хараахан шийдвэр нь гараагүй байх шиг байна. Хэрвээ хагас коксжсон нүүрс оруулж ирвэл манай компани үйлдвэрлэх бүрэн боломжтой. Ер нь анхнаасаа хагас коксжсон нүүрсийг боловсруулах үйлдвэр байгуулах шаардлагатай байсан уу гэвэл, байсан. Гэхдээ оройтоогүй. Ирээдүйд газ руу шилжиж, айл өрхүүдийг орон сууцжуулах нь хамгийн зөв сонголт.
Байгаль орчин, экологийн газрын ахлах мэргэжилтэн Б.Билгүүтэй:
Шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан, шахмал түлшний барьцалдуулагч болгохоор тооцсон
-Миний хувьд байгаль орчин, экологийн албанд ажилладаг сөрөг нөлөөгүй, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр тус уралдаанд оролцон илтгэл тавилаа. Манай улсад 1990-ээд онд Сэлэнгэ аймгийн Бугант тосгонд анх давирхай олборлох жижиг цех ажиллаж, тэр үедээ 10 мянган тонныг олборлож, экспортолж байсан юм билээ. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийн багш н.Бат-Эрдэнэтэйгээ хамтран судалгаа хийж эхэлсэн. Давирхайнаас хоёр төрлийн бүтээгдэхүүн гардаг бөгөөд шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан шахмал түлшний барьцалдуулагч болгож болох юм байна гэж тооцсон. Нөгөө талаар өтгөн давирхайг химийн бодисоор шингэлэн үйлдвэрийн орчинд үүссэн тоосонцрыг барьцалдуулан нийслэлийн гэр хорооллын иргэдийн гал түлэхдээ ашигладаг мод түлээний хэрэглээг халж, өөрсдийн бохирдол үүсгэж байгаа тоосонцроороо асаагч материал хийсэн. Ингэснээр модоор асаах үед уугиж байгаа угаарын хий багасаж, асалтын хувьд хурдан болохоос гадна агаарын бохирдол ч тодорхой хэмжээгээр буурна. Түүнчлэн иргэдийн эдийн засагт хэмнэлт, ойн сан болон экологид чухал нөлөө үзүүлнэ. Одоо ашиглаж байгаа барьцалдуулагч бодисыг бодвол давирхай өөрөө маш зуурамтгай чанартай тул хэрэгчлэгчдэд очдог түлшний бутардаг байдал харьцангуй бага болно. Мэдээж давирхай шаталт сайтай тул хог хаягдал ч багасна. Бидний тооцоогоор давирхайг нийт нарс модыг 100 хувь гэж үзвэл дөнгөж 10 хувиас нь гаргаж авах бөгөөд тэр давирхайныхаа 10 хувийг л ашиглахад үйлдвэрээ түүхий эдийн хувьд бүрэн хангах боломжтой гэж гарсан. Гэхдээ давирхай олборлолт маань ой мод болон экологид сөрөг нөлөө байхгүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй байх. Би ОХУ-д байгаль экологийн чиглэлээр сургууль төгссөн. Тэнд давирхай олборлолт хэд хэдэн газар хийдэг юм билээ, гэсэн ч нүүрс барьцалдуулахад хэрэглэж байгаагүй, анх удаа л бид хийхээр танилцууллаа. Боломжтой гэж үзээд, туршилт хийж үзэж байна. Туршилт амжилттай болвол үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх эсэхийг компанийн удирдлагууд шийдэх байх.
Эдийн засагч Мягмарсүрэн:
Шуудайгаа өөрсдөө үйлдвэрлээд эхэлбэл үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломжтой
-Манай компанийн шахмал түлш савладаг шуудайны хэрэгцээ нэлээд өндөр, тухайлбал жилдээ 30 сая ширхэг, 25 кг-ийн шуудай хэрэглэх хэрэгцээтэй. Гэтэл манай улсад байгаа шуудайны үйлдвэрүүдийн ихэнх нь даацын шуудай буюу нэг тоннын шуудай үйлдвэрлэдэг юм билээ. Жижиг шуудай үйлдвэрлэдэг дотоодын компаниудын хувьд зах зээл нь хумигдмал, хүрэлцээтэй бус. Манай компанийн хэрэгцээ их байгаа ч жил бүр манайхтай хамтарч бүтээгдэхүүн нийлүүлж чаддагүй, учир нь жил бүр тендер зарлагддаг тул шалгарах эсэх нь эргэлзээтэй байдаг. Тиймээс жижиг компаниудын үйлдвэрлэдэг жижиг шуудай харьцангуй өндөр үнэтэй байдаг. Тиймээс бид шуудай үйлдвэрлэлийн шугам, түүхий эд аль алиныг нь оруулж ирэн дотоодын хэрэгцээгээ хангахаар өртөг, тооцоогоо хийсэн байгаа. Өнөөдрийн байдлаар дотоодод үйлдвэрлэсэн жижиг шуудайны дундаж үнэ 750 орчим төгрөг байна. Энд мэдээж үйлдвэрийн бүх л зардал шингэсэн байгаа шүү дээ, тэгвэл бид өөрсдөө үйлдвэрлээд эхлэвэл бусад зардлууд шингэхгүй үндсэн үнээр нь шуудайгаа хэрэглэх боломжтой болно. Цагт 2500 ширхэг шуудай үйлдвэрлэх автомат тоног төхөөрөмжийг гурван шугам болгон, найман цагаар хоёр ээлж болгон ажиллуулахаар тооцсон. Энэ тохиолдолд 30 сая ширхэг гэсэн хэрэгцээгээ хангах бүрэн боломжтой болно. Ингэснээр үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломж бүрдэж байгаа юм.
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.
М.Даваа
Таван толгой түлш ХХК-ийнхан Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл өрхийг шахмал түлшээр хангаж, өвөлдөө өнтэй орох асуудлыг шийдвэрлэж ирсээр багагүй хугацаа өнгөрчээ. Хэдийгээр үйлдвэрлэх ёстой горимоороо, чанарын дагуу үйлдвэрлэж байгаа ч иргэдийн дунд экологи, эдийн засаг, чанарын хувьд байнга л хэл ам дагуулсаар ирсэн. Тэд өөрсдийн гал тогоонд ажиллан, зовлон, жаргалаа мэддэг инженер, техникийн ажилчдынхаа хүрээнд “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурлыг зохион байгууллаа. Компанийн дунд хугацааны төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд шинэлэг санаа, санаачлага, туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх, тулгамдаж буй техник технологийн асуудлууд, тэдгээрийг шийдвэрлэх арга зам эдийн засгийн үр ашиг, цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох бүтээлч санааг дэмжих зорилгоор энэхүү эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулж байгаа юм байна. Уг хуралд нийтдээ 40 гаруй бүтээл ирүүлснээс ажлын хэсгээс шилдэг 10 бүтээлийг сонгож нийт инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд хэлэлцүүллээ. Шилдэг бүтээлүүдэд шахмал түлшний асах чанарыг сайжруулах, Антрацитийг шахмал түлшний түүхий эдэд тодорхой хувь хэмжээгээр ашиглах, Нарс модны давирхайг шахмал түлшний барьцалдуулагч эдэд ашиглах нь зэрэг технологийн чанартай бүтээлүүд байлаа. Мөн компанийн үр ашгийг сайжруулах чиглэлийн бүтээлүүд ч цөөнгүй байсан юм. Түүнчлэн шалгарсан бүтээлүүдийг үйлдвэрлэл болон үндсэн үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх бөгөөд уг бүтээлийг амжилттай хэрэгжүүлэх боломж, нөхцөлийг хангах юм байна. Энэ нь оролцогчдод юу юунаас илүү урам зориг өгнө гэдэг нь эргэлзээгүй юм. Эрдэм шинжилгээний хуралд инженерүүд ганцаарчилсан болон багийн төрлөөр оролцсон. Илтгэлийг хоёр үер шаттай зохион байгуулах бөгөөд шалгарсан илтгэлийг бүх инженерүүдийн дунд хэлэлцүүлж гурван байрт шалгарууллаа. Түрүүлсэн илтгэлийн эзнийг таван сая, дэд байрт гурван сая, гуравдугаар байрт орсон хүнийг нэг сая төгрөгөөр шагнана. Мөн шалгарсан илтгэлийг энэ сарын сүүлчээр зохиогдох олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролцуулах юм байна. Эндээс харахад уг компанийн хувьд шат дараатайгаар ажлын бүтээмжээ нэмэгдүүлэх, шинэ техник технологи, шинэлэг санаа нэвтрүүлэхэд нэлээд анхаарч, ахиц гарч байгаа харагдана.
Уг хурлыг зохион байгуулагч болон илтгэгчдийн сэтгэгдлийг хүргэе.
Таван толгой түлш ХХК-ийн санхүү, эдийн засгийн газрын дарга А.Батзориг:
Инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй
-Аливаа улс орон, байгууллага инженерүүдийнхээ үйл ажиллагаанд тулгуурлан ажил үйлчилгээгээ сайжруулж байдаг. Манай компанийн хувьд хоёр үндсэн зорилготой үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Нэгдүгээрт, агаарын чанарыг сайжруулан, утааг бууруулах, хоёрдугаарт, хямд үнэ бүхий чанартай түлшээр иргэдийг тасралтгүй найдвартай хангах зорилготой. Цаашдаа ч бид агаарын бохирдлыг бууруулахад болон техник технологио сайжруулах, хямд зардлаар чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхдээ анхааран, энэ хүрээндээ өөрийн компанийн 170 гаруй инженер, техникийн ажилчдынхаа дунд үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх шинэ, шинэлэг санаачлагыг дэмжих зорилгоор уг зөвлөгөөнөө зохион байгуулсан. Компанийн инновацийн зөвлөл, инновацийн журам гэж бий. Энэ дагуу уралдаанд оролцсон нийт 40 бүтээлээс үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхээр зорьж байгаа. Өөрсдийн дотоодын үйлдвэрлэлд ажилладаг, болох болохгүйгээ мэддэг инженерүүд маань оролцож байгаа тул энэ удаагийн уралдааны гол давуу болон онцлог нь болж байна. Тэд яавал бүтээмж нэмэгдэх, яавал зардал буурах, яавал хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэх, яавал аюулгүй ажиллагаа илүү сайжрах гээд бүх зүйл оролцогчдын илтгэлд тусгагдсан байна. Маргааш хэрэгжээд явах саналууд ч байна, мөн урт хугацаандаа хэрэгжүүлэх боломжтой саналууд ч байна, эндээс харахад нэлээд үр дүнтэй хурал боллоо гэж хэлмээр байна. Түүнчлэн инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул эндээс шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй. Бидний явуулж буй “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурал маань хоёр үе шаттай. Нэг дэх нь өнөөдрийн энэ үйл ажиллагаа бөгөөд өөрсдийн дотоодод ажиллаж буй компанийнхаа инженер, техникийн ажилчдын бүтээлийг сонсох, шалгаруулах, дэмжих явдал юм. Харин хоёр дахийг нь харин улсын болон олон улсын хэмжээнд зохион байгуулж, энэ аравдугаар сарыг сүүлчээр форум хэлбэрээр зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Эндээс гадаад, дотоодын эрдэмтэн, докторууд, инженерүүд санаа оноогоо хэлж, сайхан санаа, шийдэл гарах байх гэж бодож байгаа. БНХАУ, БНСУ-ын эрдэмтэд, инженерүүд форумд оролцох хүсэлтээ ирүүлээд байна. Удахгүй болох гэж байгаа тул бид бэлтгэл ажлаа эхлүүлээд явж байна.
Технологийн бодлогын хэлтсийн дарга Д.Өлзийбат:
Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна
-Сайжруулсан шахмал түлш болон бусад ямар ч төрлийн түлш шатаахад дутуу шаталтаас үүдэн угаарын хий үүсдэг. Зөвхөн сайжруулсан шахмал түлш түлснээрээ иргэд угаартаж байна гэсэн өрөөсгөл ойлголт. Тийм учраас манай компанийн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан нөлөөллийн ажлыг явуулж, иргэдийн мэдлэг мэдээллийг дээшлүүлэх , зааварчилгааг өгч буй. Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвөөс гэр хорооллын 220 мянган айлыг бүгдийг нь хамарч, хянаж чадахгүй ч угаарын хийн мэдрэгч байрлуулсан айлуудыг тогтмол хянадаг. Гэтэл иргэд угаар мэдрэгчийнхээ баттерей дуусахаар солихгүй, цахилгаанд залгадаг бол салгачих тохиолдол их байна. Ажилтнууд дүүрэг, хороогоор явж байнга хяналтыг хийж байгаа. Энэ жил Эрчим хүчний яам, Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, “Тавантолгой түлш” компанитай хамтарсан хагас коксжсон түлшийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, судалгаа туршилтын ажлыг хавраас намар хүртэл хийгээд дууссан. Тэгэхээр ямар үр дүн гарах вэ гэхээр бид түүхий нүүрс түлж байхад агаарын бохирдол 40-өөс дээш хувьтай буюу утаатай байсан. Сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэснээр энэ агаарын бохирдлыг 50 хувь бууруулж чадсан. Цаашдаа зайлшгүй хагас коксжсон түлш рүү шилжих шаардлага үүсээд байна. Хагас коксжсон нүүрсний дэгдэмхий хий 10 хувь руу ордог. Бид 20 хувийг 10 хувь болгосноор энэ хэмжээгээр утаа буурна гэдгийг судалгаагаар нотолсон. Бид дотоодын бүх итгэмжлэгдсэн лабораториудаар туршилтыг хийж, үр дүнгээр нотолсон. Энэ жил нийслэлээс бонд гаргаж, Хятадаас хагас коксжсон нүүрс оруулж ирж шахмал түлш үйлдвэрлэнэ гэдэг Эрчим хүчний сайдын шийдвэр байгаа. Өнөөдрийн байдлаар хараахан шийдвэр нь гараагүй байх шиг байна. Хэрвээ хагас коксжсон нүүрс оруулж ирвэл манай компани үйлдвэрлэх бүрэн боломжтой. Ер нь анхнаасаа хагас коксжсон нүүрсийг боловсруулах үйлдвэр байгуулах шаардлагатай байсан уу гэвэл, байсан. Гэхдээ оройтоогүй. Ирээдүйд газ руу шилжиж, айл өрхүүдийг орон сууцжуулах нь хамгийн зөв сонголт.
Байгаль орчин, экологийн газрын ахлах мэргэжилтэн Б.Билгүүтэй:
Шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан, шахмал түлшний барьцалдуулагч болгохоор тооцсон
-Миний хувьд байгаль орчин, экологийн албанд ажилладаг сөрөг нөлөөгүй, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр тус уралдаанд оролцон илтгэл тавилаа. Манай улсад 1990-ээд онд Сэлэнгэ аймгийн Бугант тосгонд анх давирхай олборлох жижиг цех ажиллаж, тэр үедээ 10 мянган тонныг олборлож, экспортолж байсан юм билээ. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийн багш н.Бат-Эрдэнэтэйгээ хамтран судалгаа хийж эхэлсэн. Давирхайнаас хоёр төрлийн бүтээгдэхүүн гардаг бөгөөд шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан шахмал түлшний барьцалдуулагч болгож болох юм байна гэж тооцсон. Нөгөө талаар өтгөн давирхайг химийн бодисоор шингэлэн үйлдвэрийн орчинд үүссэн тоосонцрыг барьцалдуулан нийслэлийн гэр хорооллын иргэдийн гал түлэхдээ ашигладаг мод түлээний хэрэглээг халж, өөрсдийн бохирдол үүсгэж байгаа тоосонцроороо асаагч материал хийсэн. Ингэснээр модоор асаах үед уугиж байгаа угаарын хий багасаж, асалтын хувьд хурдан болохоос гадна агаарын бохирдол ч тодорхой хэмжээгээр буурна. Түүнчлэн иргэдийн эдийн засагт хэмнэлт, ойн сан болон экологид чухал нөлөө үзүүлнэ. Одоо ашиглаж байгаа барьцалдуулагч бодисыг бодвол давирхай өөрөө маш зуурамтгай чанартай тул хэрэгчлэгчдэд очдог түлшний бутардаг байдал харьцангуй бага болно. Мэдээж давирхай шаталт сайтай тул хог хаягдал ч багасна. Бидний тооцоогоор давирхайг нийт нарс модыг 100 хувь гэж үзвэл дөнгөж 10 хувиас нь гаргаж авах бөгөөд тэр давирхайныхаа 10 хувийг л ашиглахад үйлдвэрээ түүхий эдийн хувьд бүрэн хангах боломжтой гэж гарсан. Гэхдээ давирхай олборлолт маань ой мод болон экологид сөрөг нөлөө байхгүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй байх. Би ОХУ-д байгаль экологийн чиглэлээр сургууль төгссөн. Тэнд давирхай олборлолт хэд хэдэн газар хийдэг юм билээ, гэсэн ч нүүрс барьцалдуулахад хэрэглэж байгаагүй, анх удаа л бид хийхээр танилцууллаа. Боломжтой гэж үзээд, туршилт хийж үзэж байна. Туршилт амжилттай болвол үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх эсэхийг компанийн удирдлагууд шийдэх байх.
Эдийн засагч Мягмарсүрэн:
Шуудайгаа өөрсдөө үйлдвэрлээд эхэлбэл үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломжтой
-Манай компанийн шахмал түлш савладаг шуудайны хэрэгцээ нэлээд өндөр, тухайлбал жилдээ 30 сая ширхэг, 25 кг-ийн шуудай хэрэглэх хэрэгцээтэй. Гэтэл манай улсад байгаа шуудайны үйлдвэрүүдийн ихэнх нь даацын шуудай буюу нэг тоннын шуудай үйлдвэрлэдэг юм билээ. Жижиг шуудай үйлдвэрлэдэг дотоодын компаниудын хувьд зах зээл нь хумигдмал, хүрэлцээтэй бус. Манай компанийн хэрэгцээ их байгаа ч жил бүр манайхтай хамтарч бүтээгдэхүүн нийлүүлж чаддагүй, учир нь жил бүр тендер зарлагддаг тул шалгарах эсэх нь эргэлзээтэй байдаг. Тиймээс жижиг компаниудын үйлдвэрлэдэг жижиг шуудай харьцангуй өндөр үнэтэй байдаг. Тиймээс бид шуудай үйлдвэрлэлийн шугам, түүхий эд аль алиныг нь оруулж ирэн дотоодын хэрэгцээгээ хангахаар өртөг, тооцоогоо хийсэн байгаа. Өнөөдрийн байдлаар дотоодод үйлдвэрлэсэн жижиг шуудайны дундаж үнэ 750 орчим төгрөг байна. Энд мэдээж үйлдвэрийн бүх л зардал шингэсэн байгаа шүү дээ, тэгвэл бид өөрсдөө үйлдвэрлээд эхлэвэл бусад зардлууд шингэхгүй үндсэн үнээр нь шуудайгаа хэрэглэх боломжтой болно. Цагт 2500 ширхэг шуудай үйлдвэрлэх автомат тоног төхөөрөмжийг гурван шугам болгон, найман цагаар хоёр ээлж болгон ажиллуулахаар тооцсон. Энэ тохиолдолд 30 сая ширхэг гэсэн хэрэгцээгээ хангах бүрэн боломжтой болно. Ингэснээр үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломж бүрдэж байгаа юм.
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.
М.Даваа
Таван толгой түлш ХХК-ийнхан Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл өрхийг шахмал түлшээр хангаж, өвөлдөө өнтэй орох асуудлыг шийдвэрлэж ирсээр багагүй хугацаа өнгөрчээ. Хэдийгээр үйлдвэрлэх ёстой горимоороо, чанарын дагуу үйлдвэрлэж байгаа ч иргэдийн дунд экологи, эдийн засаг, чанарын хувьд байнга л хэл ам дагуулсаар ирсэн. Тэд өөрсдийн гал тогоонд ажиллан, зовлон, жаргалаа мэддэг инженер, техникийн ажилчдынхаа хүрээнд “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурлыг зохион байгууллаа. Компанийн дунд хугацааны төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд шинэлэг санаа, санаачлага, туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх, тулгамдаж буй техник технологийн асуудлууд, тэдгээрийг шийдвэрлэх арга зам эдийн засгийн үр ашиг, цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох бүтээлч санааг дэмжих зорилгоор энэхүү эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулж байгаа юм байна. Уг хуралд нийтдээ 40 гаруй бүтээл ирүүлснээс ажлын хэсгээс шилдэг 10 бүтээлийг сонгож нийт инженер, техникийн ажилтнуудынхаа дунд хэлэлцүүллээ. Шилдэг бүтээлүүдэд шахмал түлшний асах чанарыг сайжруулах, Антрацитийг шахмал түлшний түүхий эдэд тодорхой хувь хэмжээгээр ашиглах, Нарс модны давирхайг шахмал түлшний барьцалдуулагч эдэд ашиглах нь зэрэг технологийн чанартай бүтээлүүд байлаа. Мөн компанийн үр ашгийг сайжруулах чиглэлийн бүтээлүүд ч цөөнгүй байсан юм. Түүнчлэн шалгарсан бүтээлүүдийг үйлдвэрлэл болон үндсэн үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх бөгөөд уг бүтээлийг амжилттай хэрэгжүүлэх боломж, нөхцөлийг хангах юм байна. Энэ нь оролцогчдод юу юунаас илүү урам зориг өгнө гэдэг нь эргэлзээгүй юм. Эрдэм шинжилгээний хуралд инженерүүд ганцаарчилсан болон багийн төрлөөр оролцсон. Илтгэлийг хоёр үер шаттай зохион байгуулах бөгөөд шалгарсан илтгэлийг бүх инженерүүдийн дунд хэлэлцүүлж гурван байрт шалгарууллаа. Түрүүлсэн илтгэлийн эзнийг таван сая, дэд байрт гурван сая, гуравдугаар байрт орсон хүнийг нэг сая төгрөгөөр шагнана. Мөн шалгарсан илтгэлийг энэ сарын сүүлчээр зохиогдох олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролцуулах юм байна. Эндээс харахад уг компанийн хувьд шат дараатайгаар ажлын бүтээмжээ нэмэгдүүлэх, шинэ техник технологи, шинэлэг санаа нэвтрүүлэхэд нэлээд анхаарч, ахиц гарч байгаа харагдана.
Уг хурлыг зохион байгуулагч болон илтгэгчдийн сэтгэгдлийг хүргэе.
Таван толгой түлш ХХК-ийн санхүү, эдийн засгийн газрын дарга А.Батзориг:
Инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй
-Аливаа улс орон, байгууллага инженерүүдийнхээ үйл ажиллагаанд тулгуурлан ажил үйлчилгээгээ сайжруулж байдаг. Манай компанийн хувьд хоёр үндсэн зорилготой үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Нэгдүгээрт, агаарын чанарыг сайжруулан, утааг бууруулах, хоёрдугаарт, хямд үнэ бүхий чанартай түлшээр иргэдийг тасралтгүй найдвартай хангах зорилготой. Цаашдаа ч бид агаарын бохирдлыг бууруулахад болон техник технологио сайжруулах, хямд зардлаар чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхдээ анхааран, энэ хүрээндээ өөрийн компанийн 170 гаруй инженер, техникийн ажилчдынхаа дунд үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх шинэ, шинэлэг санаачлагыг дэмжих зорилгоор уг зөвлөгөөнөө зохион байгуулсан. Компанийн инновацийн зөвлөл, инновацийн журам гэж бий. Энэ дагуу уралдаанд оролцсон нийт 40 бүтээлээс үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхээр зорьж байгаа. Өөрсдийн дотоодын үйлдвэрлэлд ажилладаг, болох болохгүйгээ мэддэг инженерүүд маань оролцож байгаа тул энэ удаагийн уралдааны гол давуу болон онцлог нь болж байна. Тэд яавал бүтээмж нэмэгдэх, яавал зардал буурах, яавал хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэх, яавал аюулгүй ажиллагаа илүү сайжрах гээд бүх зүйл оролцогчдын илтгэлд тусгагдсан байна. Маргааш хэрэгжээд явах саналууд ч байна, мөн урт хугацаандаа хэрэгжүүлэх боломжтой саналууд ч байна, эндээс харахад нэлээд үр дүнтэй хурал боллоо гэж хэлмээр байна. Түүнчлэн инженерүүдээ дэмжиж ажиллах зорилготой тул эндээс шалгарсан бүтээлийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд төсөв, хөрөнгийн хувьд асуудал үүсэхгүй. Бидний явуулж буй “Инженерийн шийдэл-Хөгжлийн тулгуур” сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээний бага хурал маань хоёр үе шаттай. Нэг дэх нь өнөөдрийн энэ үйл ажиллагаа бөгөөд өөрсдийн дотоодод ажиллаж буй компанийнхаа инженер, техникийн ажилчдын бүтээлийг сонсох, шалгаруулах, дэмжих явдал юм. Харин хоёр дахийг нь харин улсын болон олон улсын хэмжээнд зохион байгуулж, энэ аравдугаар сарыг сүүлчээр форум хэлбэрээр зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Эндээс гадаад, дотоодын эрдэмтэн, докторууд, инженерүүд санаа оноогоо хэлж, сайхан санаа, шийдэл гарах байх гэж бодож байгаа. БНХАУ, БНСУ-ын эрдэмтэд, инженерүүд форумд оролцох хүсэлтээ ирүүлээд байна. Удахгүй болох гэж байгаа тул бид бэлтгэл ажлаа эхлүүлээд явж байна.
Технологийн бодлогын хэлтсийн дарга Д.Өлзийбат:
Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна
-Сайжруулсан шахмал түлш болон бусад ямар ч төрлийн түлш шатаахад дутуу шаталтаас үүдэн угаарын хий үүсдэг. Зөвхөн сайжруулсан шахмал түлш түлснээрээ иргэд угаартаж байна гэсэн өрөөсгөл ойлголт. Тийм учраас манай компанийн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан нөлөөллийн ажлыг явуулж, иргэдийн мэдлэг мэдээллийг дээшлүүлэх , зааварчилгааг өгч буй. Иргэдийн зүгээс галлагаа хийж байгаа зуухны битүүмжээ сайжруулж, түлш бүрэн шатсаны дараа гэрийнхээ өрх, цонхыг хаах, агааржуулалт хийх зэргээр хариуцлагатай хандах хэрэгтэй байна. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвөөс гэр хорооллын 220 мянган айлыг бүгдийг нь хамарч, хянаж чадахгүй ч угаарын хийн мэдрэгч байрлуулсан айлуудыг тогтмол хянадаг. Гэтэл иргэд угаар мэдрэгчийнхээ баттерей дуусахаар солихгүй, цахилгаанд залгадаг бол салгачих тохиолдол их байна. Ажилтнууд дүүрэг, хороогоор явж байнга хяналтыг хийж байгаа. Энэ жил Эрчим хүчний яам, Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, “Тавантолгой түлш” компанитай хамтарсан хагас коксжсон түлшийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, судалгаа туршилтын ажлыг хавраас намар хүртэл хийгээд дууссан. Тэгэхээр ямар үр дүн гарах вэ гэхээр бид түүхий нүүрс түлж байхад агаарын бохирдол 40-өөс дээш хувьтай буюу утаатай байсан. Сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэснээр энэ агаарын бохирдлыг 50 хувь бууруулж чадсан. Цаашдаа зайлшгүй хагас коксжсон түлш рүү шилжих шаардлага үүсээд байна. Хагас коксжсон нүүрсний дэгдэмхий хий 10 хувь руу ордог. Бид 20 хувийг 10 хувь болгосноор энэ хэмжээгээр утаа буурна гэдгийг судалгаагаар нотолсон. Бид дотоодын бүх итгэмжлэгдсэн лабораториудаар туршилтыг хийж, үр дүнгээр нотолсон. Энэ жил нийслэлээс бонд гаргаж, Хятадаас хагас коксжсон нүүрс оруулж ирж шахмал түлш үйлдвэрлэнэ гэдэг Эрчим хүчний сайдын шийдвэр байгаа. Өнөөдрийн байдлаар хараахан шийдвэр нь гараагүй байх шиг байна. Хэрвээ хагас коксжсон нүүрс оруулж ирвэл манай компани үйлдвэрлэх бүрэн боломжтой. Ер нь анхнаасаа хагас коксжсон нүүрсийг боловсруулах үйлдвэр байгуулах шаардлагатай байсан уу гэвэл, байсан. Гэхдээ оройтоогүй. Ирээдүйд газ руу шилжиж, айл өрхүүдийг орон сууцжуулах нь хамгийн зөв сонголт.
Байгаль орчин, экологийн газрын ахлах мэргэжилтэн Б.Билгүүтэй:
Шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан, шахмал түлшний барьцалдуулагч болгохоор тооцсон
-Миний хувьд байгаль орчин, экологийн албанд ажилладаг сөрөг нөлөөгүй, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр тус уралдаанд оролцон илтгэл тавилаа. Манай улсад 1990-ээд онд Сэлэнгэ аймгийн Бугант тосгонд анх давирхай олборлох жижиг цех ажиллаж, тэр үедээ 10 мянган тонныг олборлож, экспортолж байсан юм билээ. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийн багш н.Бат-Эрдэнэтэйгээ хамтран судалгаа хийж эхэлсэн. Давирхайнаас хоёр төрлийн бүтээгдэхүүн гардаг бөгөөд шингэн давирхайны барьцалдуулагч чанарыг ашиглан шахмал түлшний барьцалдуулагч болгож болох юм байна гэж тооцсон. Нөгөө талаар өтгөн давирхайг химийн бодисоор шингэлэн үйлдвэрийн орчинд үүссэн тоосонцрыг барьцалдуулан нийслэлийн гэр хорооллын иргэдийн гал түлэхдээ ашигладаг мод түлээний хэрэглээг халж, өөрсдийн бохирдол үүсгэж байгаа тоосонцроороо асаагч материал хийсэн. Ингэснээр модоор асаах үед уугиж байгаа угаарын хий багасаж, асалтын хувьд хурдан болохоос гадна агаарын бохирдол ч тодорхой хэмжээгээр буурна. Түүнчлэн иргэдийн эдийн засагт хэмнэлт, ойн сан болон экологид чухал нөлөө үзүүлнэ. Одоо ашиглаж байгаа барьцалдуулагч бодисыг бодвол давирхай өөрөө маш зуурамтгай чанартай тул хэрэгчлэгчдэд очдог түлшний бутардаг байдал харьцангуй бага болно. Мэдээж давирхай шаталт сайтай тул хог хаягдал ч багасна. Бидний тооцоогоор давирхайг нийт нарс модыг 100 хувь гэж үзвэл дөнгөж 10 хувиас нь гаргаж авах бөгөөд тэр давирхайныхаа 10 хувийг л ашиглахад үйлдвэрээ түүхий эдийн хувьд бүрэн хангах боломжтой гэж гарсан. Гэхдээ давирхай олборлолт маань ой мод болон экологид сөрөг нөлөө байхгүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй байх. Би ОХУ-д байгаль экологийн чиглэлээр сургууль төгссөн. Тэнд давирхай олборлолт хэд хэдэн газар хийдэг юм билээ, гэсэн ч нүүрс барьцалдуулахад хэрэглэж байгаагүй, анх удаа л бид хийхээр танилцууллаа. Боломжтой гэж үзээд, туршилт хийж үзэж байна. Туршилт амжилттай болвол үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх эсэхийг компанийн удирдлагууд шийдэх байх.
Эдийн засагч Мягмарсүрэн:
Шуудайгаа өөрсдөө үйлдвэрлээд эхэлбэл үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломжтой
-Манай компанийн шахмал түлш савладаг шуудайны хэрэгцээ нэлээд өндөр, тухайлбал жилдээ 30 сая ширхэг, 25 кг-ийн шуудай хэрэглэх хэрэгцээтэй. Гэтэл манай улсад байгаа шуудайны үйлдвэрүүдийн ихэнх нь даацын шуудай буюу нэг тоннын шуудай үйлдвэрлэдэг юм билээ. Жижиг шуудай үйлдвэрлэдэг дотоодын компаниудын хувьд зах зээл нь хумигдмал, хүрэлцээтэй бус. Манай компанийн хэрэгцээ их байгаа ч жил бүр манайхтай хамтарч бүтээгдэхүүн нийлүүлж чаддагүй, учир нь жил бүр тендер зарлагддаг тул шалгарах эсэх нь эргэлзээтэй байдаг. Тиймээс жижиг компаниудын үйлдвэрлэдэг жижиг шуудай харьцангуй өндөр үнэтэй байдаг. Тиймээс бид шуудай үйлдвэрлэлийн шугам, түүхий эд аль алиныг нь оруулж ирэн дотоодын хэрэгцээгээ хангахаар өртөг, тооцоогоо хийсэн байгаа. Өнөөдрийн байдлаар дотоодод үйлдвэрлэсэн жижиг шуудайны дундаж үнэ 750 орчим төгрөг байна. Энд мэдээж үйлдвэрийн бүх л зардал шингэсэн байгаа шүү дээ, тэгвэл бид өөрсдөө үйлдвэрлээд эхлэвэл бусад зардлууд шингэхгүй үндсэн үнээр нь шуудайгаа хэрэглэх боломжтой болно. Цагт 2500 ширхэг шуудай үйлдвэрлэх автомат тоног төхөөрөмжийг гурван шугам болгон, найман цагаар хоёр ээлж болгон ажиллуулахаар тооцсон. Энэ тохиолдолд 30 сая ширхэг гэсэн хэрэгцээгээ хангах бүрэн боломжтой болно. Ингэснээр үйлдвэрлэл болон бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах боломж бүрдэж байгаа юм.
Веб сайтад агуулагдсан мэдээлэл зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан тул зөвшөөрөлгүй хуулбарлах хориотой.
Copyright © MMINFO.MN All Rights Reserved. Powered by HUREEMEDIA.